Congolezen besteden geen uren aan het wegstrepen van namen op lijstjes van hun partner, of aan het uitzitten van films in de bioscoop om maar de laatste naam in de aftiteling mee te kunnen pakken. De namen van hun kinderen staan al voor de geboorte vast.
Ivan Godfroid is in Congo gestationeerd en helpt een lokale medewerker met Engels leren. In ruil daarvoor vertaalt nachtwaker Jacques Kambale Kahongera (die graag op zijn Engels Jack wil worden genoemd) wat uit het Kinande, de plaatselijke taal. Of hij vertelt over de cultuur in zijn gemeenschap, de Munande.
Vandaag heeft hij me uitgelegd hoe het komt dat elke Munande drie namen heeft. Vooreerst is er een naam die je plaats in het gezin uitdrukt. De eerstgeborene heet dan Mumbere, letterlijk: de eerste (zoon). Of ook Paluku: de eerstgekomene.
Toen ik in 1987 voor het eerst het Oosten van Kongo bezocht vanuit mijn toenmalige standplaats Kigali in Rwanda, heeft de voorzitter van COOCENKI, een federatie van boerencoöperaties, me herdoopt tot Paluku. Ik was de eerste blanke die sinds de onafhankelijkheid zijn dorp Mighobwe bezocht, en dus was ik in zijn ogen de eerstgekomene.
De tweede jongen in een gezin heet dan Kambale, zoals Jack. De derde Kasereka, de vierde Kakule, enzoverder. Maar als de eerstgeborene een meisje is en het tweede kind een jongen, heet deze Muhindo. Voor de meisjes bestaat een gelijkaardige reeks. U begrijpt vanzelf dat het aantal voornamen in Kinande erg beperkt is. Je struikelt als het ware over de Palukus, de Kambales en de Muhindos.
Gelukkig is er ook een doopnaam. Voor de gelovigen dus. De directeur van Vredeseilanden-DRC kreeg zo de doopnaam Leopold. En als eerstgeborene heet hij Mumbere. Leopold Mumbere betekent dus letterlijk Leopold de Eerste! En bovendien is hij echt van Koninklijken bloede (maar dan wel van een lokale dynastie).
De derde naam dan wordt geërfd, niet van de vader, maar van de grootvader (voor de jongens) of de grootmoeder (voor de meisjes). In een gezin met jongens en meisjes zal je dus twee familienamen aantreffen. De reden voor deze generatiesprong is dat men de voorouders wil levend houden in het familiale bewustzijn. Door slechts één enkele familienaam te gebruiken, zoals in Europa, is die niet langer geassocieerd met een bepaalde voorouder en gaat die persoonlijke band dus verloren. De derde naam van Jacques – sorry, Jack – Kahongera, is dus de naam van zijn grootvader.
Een vriendin van mij is getrouwd met een ghanees. Daar krijgen kinderen de naam van hun geboortedag van de week. Haar zoons zijn beide geboren op een maandag en hebben als tweede naam Kojo. Heel simpel.